Λαϊκές εκφράσεις και η σημασία τους

ΑΡΜΕΝΙΚΗ ΒΙΖΙΤΑ
Τα παλιά τα χρόνια τα αρμένικα χωριά είχαν μεγάλη απόσταση (με τα πόδια) το ένα από το άλλο. Έτσι, όταν μια οικογένεια ήθελε να κάνει βίζιτα (να επισκεφτεί) ένα φιλικό σπίτι στο γειτονικό χωριό, ξεκινούσαν πολύ πρωί γιατί είχαν μεγάλη διαδρομή να διανύσουν, διανυκτέρευαν ένα βράδυ στο φιλικό σπίτι και ξεκινούσαν το επόμενο πρω’ι για την επιστροφή.
Σήμερα χρησιμοποιούμε αυτήν την έκφραση για επισκέπτες που δε «λένε» να φύγουν.

ΔΥΟ ΔΥΟ ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΧΙΩΤΕΣ
Επί τουρκοκρατίας, όταν ένας Τούρκος αξιωματούχος συναντούσε στο δρόμο έναν Έλληνα, είχε το δικαίωμα να του ζητήσει να τον κουβαλήσει στην πλάτη του.
Οι Χιώτες περπατούσαν δυο δυο και όταν έβλεπαν έναν Τούρκο, ανέβαινε ο ένας στην πλάτη του άλλου, ώστε να μην αναγκαστούν να κουβαλήσουν τον Τούρκο.

ΕΦΑΓΑ ΧΥΛΟΠΙΤΑ
Γύρω στα 1815 υπήρχε κάποιος κομπογιαννίτης, ο Παρθένης Νένιμος, ο οποίος ισχυριζόταν πως είχε βρει το φάρμακο για τους βαρύτατα ερωτευμένους. Επρόκειτο για ένα παρασκεύασμα από σιταρένιο χυλό ψημένο στο φούρνο. Όσοι λοιπόν αγαπούσαν χωρίς ανταπόκριση, θα έλυναν το πρόβλημά τους τρώγοντας αυτή τη θαυματουργή πίτα -και μάλιστα επί τρεις ημέρες, κάθε πρωί, τελείως νηστικοί.

ΘΑ ΓΙΝΟΥΜΕ ΑΠΟ ΔΥΟ ΧΩΡΙΑ
Από τα πολύ παλιά χρόνια οι Έλληνες είχαμε το διχασμό. Αυτή η κατάσταση βασίλευε και μεταξύ γειτονικών χωριών. Αφορμή να τσακωθούν δυο χωριά ήταν τα όρια, τα εδάφη βοσκής, η χάραξη καινούργιου δρόμου κλπ. Έτσι έμεινε και η φράση: «θα γίνουμε από δυο χωριά», δηλαδή θα γίνουμε εχθροί σαν να είμαστε από δυο διαφορετικά χωριά.

ΘΑ ΣΕ ΚΑΝΩ ΤΟΥ ΑΛΑΤΙΟΥ
Η φράση «θα σε κάνω του αλατιού» βγήκε από τον τρόπο που γίνονται οι σαρδέλες και γενικά όλα τα ψάρια, όταν παστώνονται με αλάτι. Ζαρώνουν και χάνουν την όμορφη εμφάνισή τους. Έτσι λοιπόν, θα τον κάνει όταν τον δείρει, όπως το ψάρι στο αλάτι.

ΚΑΘΕ ΚΑΤΕΡΓΑΡΗΣ ΣΤΟΝ ΠΑΓΚΟ ΤΟΥ
Στα παλιά τα χρόνια τα κουρσάρικα πλοία είχαν πλήρωμα συνήθως κωπηλάτες, που οι περισσότεροι ήταν κατάδικοι (άνθρωποι των κάτεργων -δηλαδή δούλευαν στα πλοία). Όταν λοιπόν ο αέρας έπεφτε και το καράβι έπρεπε να συνεχίσει την πορεία του, μια φωνή δυνατή ξεσήκωνε από το ξαπόσταμά τους τους ανθρώπους αυτούς: «Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του». Ήταν η διαταγή να καθίσουν και πάλι στα κουπιά, στους μακρινούς ξύλινους πάγκους ...

ΚΑΠΟΙΟΣ ΦΟΥΡΝΟΣ ΓΚΡΕΜΙΣΤΗΚΕ
Παλαιότερα, τα σπίτια ενός χωριού μετριόντουσαν με τους ...φούρνους τους. Οι χωρικοί, δηλαδή, δεν έλεγαν ότι το χωριό τους έχει τόσα σπίτια αλλά τόσους φούρνους, επειδή κάθε σπίτι είχε και το δικό του φούρνο, για να ψήνει το ψωμί του . Όταν λοιπόν στα χωριά πέθαινε κανένας νοικοκύρης, οι φίλοι του έλεγαν: «Ο φούρνος του μπάρμπα Νότη γκρεμίστηκε», εννοώντας ότι με το θάνατο του αρχηγού της οικογένειας, το σπίτι γκρεμιζόταν, χανόταν. Από τη αυτή φράση, βγήκε η μεταφορική έκφραση «κάποιος φούρνος γκρεμίστηκε», που τη λέμε όταν μας επισκέπτεται κάποιος που έχουμε να δούμε πολύ καιρό.

ΜΑΛΛΙΑΣΕ Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ
Στη βυζαντινή εποχή υπήρχαν διάφορες τιμωρίες, ανάλογες, βέβαια, με το παράπτωμα. Όταν π.χ. ένας έλεγε πολλά, δηλαδή έλεγε λόγια που δεν έπρεπε να ειπωθούν, τότε τον τιμωρούσαν με έναν τρομερό τρόπο. Του έδιναν ένα ειδικό χόρτο που ήταν υποχρεωμένος με το μάσημα να το κάνει πολτό μέσα στο στόμα του. Το χόρτο, όμως, αυτό ήταν αγκαθωτό, στυφό και αρκετά σκληρό, τόσο που κατά το μάσημα στο στόμα του πρηζόταν και η γλώσσα, το ελατήριο δηλαδή της τιμωρίας του, άνοιγε, μάτωνε και γινόταν ίνες-ίνες, κλωστές-κλωστές, δηλαδή, όπως είναι τα μαλλιά. Από την απάνθρωπη αυτή τιμωρία βγήκε και η παροιμιώδης φράση: «μάλλιασε η γλώσσα μου», που τη λέμε μέχρι σήμερα, όταν προσπαθούμε με τα λόγια μας να πείσουμε κάποιον για κάτι και του το λέμε πολλές φορές.

ΜΟΥ ΕΦΥΓΕ ΤΟ ΚΑΦΑΣΙ
Στα Τούρκικα καφάς θα πει κεφάλι, κρανίο. Όταν, λοιπόν, η καρπαζιά που έριξαν σε κάποιον είναι δυνατή, λέμε :» του έφυγε το καφάσι», δηλαδή, του έφυγε το κεφάλι από τη δύναμη του κτυπήματος. Το ίδιο και όταν αντιληφθούμε κάτι σπουδαίο, λέμε: «μου έφυγε το καφάσι», δηλαδή, μου έφυγε το κεφάλι από τη σπουδαιότητα.

ΜΥΡΙΖΩ ΤΑ ΝΥΧΙΑ ΜΟΥ
Η φράση προέρχεται από την αρχαία τελετουργική συνήθεια, κατά την οποία οι ιέρειες των μαντείων βουτούσαν τα δάχτυλά τους σε ένα υγρό με βάση το δαφνέλαιο, τις αναθυμιάσεις του οποίου εισέπνεαν καθώς τα έφερναν κατόπιν κοντά στη μύτη τους και με αυτόν τον τρόπο έπεφταν σε ένα είδος καταληψίας κατά την οποία προμάντευαν τα μελλούμενα.

ΠΙΣΩ ΕΧΕΙ Η ΑΧΛΑΔΑ ΤΗΝ ΟΥΡΑ
Οι Ενετοί, που άλλοτε κυριαρχούσαν στις θάλασσες, εγκαινίασαν πρώτοι τα ιστιοφόρα μεταγωγικά, όταν ήθελαν να μεταφέρουν το στρατό τους. Τα καράβια αυτά ήταν ξύλινα και πελώρια και είχαν σχήμα αχλαδιού. Έσερναν δε τις περισσότερες φορές πίσω τους ένα μικρό καραβάκι, που έβαζαν μέσα τον οπλισμό και τα πολεμοφόδια, όπως ακόμα τρόφιμα και διάφορα πολεμικά σύνεργα. Οι Έλληνες τα είχαν βαφτίσει αχλάδες από το σχήμα τους. Έτσι όταν καμιά φορά στο πέλαγος παρουσιαζότανε κανένα άγνωστο καράβι, οι νησιώτες (βιγλάτορες) ανέβαιναν πάνω στους βράχους και απ' εκεί παρακολουθούσαν με αγωνία τις κινήσεις του. Αν ήταν απλώς ιστιοφόρο, δεν ανησυχούσαν τόσο, γιατί υπήρχε πιθανότητα να συνεχίσει αλλού τον δρόμο του. Αν όμως ήταν «Αχλάδα» τους έπιανε πανικός, γιατί καταλάβαιναν ότι σε λίγο θα άρχιζαν μάχες, πολιορκίες, πείνες και θάνατοι. Έφευγαν τότε για να πάνε να ετοιμάσουν την άμυνα τους. Από στόμα σε στόμα κυκλοφορούσε η φήμη ότι η «Αχλάδα» έχει πίσω την ουρά. Με την ουρά εννοούσαν το καραβάκι που έσερνε το μεταγωγικό. Άρα επίθεση. Και έλεγαν: «πίσω έχει η Αχλάδα την ουρά, τι θα γίνει;»…

ΠΡΑΣΣΕΙΝ ΑΛΟΓΑ
Όταν κάποιος σε μία συζήτηση μας λέει πράγματα με τα οποία διαφωνούμε ή μας ακούγονται παράλογα, συνηθίζουμε να λέμε: «μα τι είναι αυτά που μου λες; Αυτά είναι αηδίες και πράσσειν άλογα!»…Το «πράσσειν άλογα» λοιπόν, δεν είναι πράσινα άλογα όπως πιστεύει πολύς κόσμος, αλλά αρχαία ελληνική έκφραση…
Προέρχεται εκ του ενεργητικού απαρεμφάτου του ρήματος πράττω ή/και πράσσω (τα δύο τ, αντικαθίστανται στα αρχαία και από δύο σ), που είναι το πράττειν ή/και πράσσειν και του «άλογο» που είναι ουσιαστικά το ουσιαστικό λόγος = λογική (σε μία από τις έννοιες του) με το α στερητικό μπροστά. Α-λογο=παράλογο. Πράσσειν άλογα, το να κάνει κανείς παράλογα πράγματα…

ΤΑ ΚΡΕΜΑΣΕ ΣΤΟΝ ΚΟΚΟΡΑ
Οι αρχαίοι είχαν και αυτοί τα τυχερά τους παιχνίδια. Και ζάρια έπαιζαν και κότσια, αλλά και κοκορομαχίες (αλεκτρυονομαχίαι) διοργάνωναν. Όπως ακριβώς και σήμερα σε διάφορα κράτη, έβαζαν δύο γυμνασμένους κοκόρους να μαλώσουν και άρχιζαν τα στοιχήματα, ποιός κόκορας θα νικούσε. Τα στοιχήματα φαίνεται πως άρεσαν στους αρχαίους. Έτσι, πάνω στους κοκόρους στοιχηματίζοντας, κρεμούσαν πολλές φορές περιουσίες. Στον κόκορα κρεμούσαν τα χρήματά τους και όπως συμβαίνει συνήθως με τους παίχτες, τα έχαναν. Από τα αρχαία, λοιπόν, χρόνια και από τις κοκορομαχίες, μας έμεινε και η φράση «τα κρέμασε στον κόκορα », που λέμε μέχρι και σήμερα με την ίδια περίπου σημασία.

ΤΟΥ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ Ο ΓΑΜΟΣ
Στα πολύ παλιά τα χρόνια, κατά τη διαπόμπευση κουρεύανε τον «αμαρτήσαντα», τον έκαναν δηλαδή «κουτρούλη» (από την κούτρα, που θα πει κεφάλι) και ύστερα άρχιζε η περιφορά του στους δρόμους και τις πλατείες της βασιλεύουσας των πόλεων, την Κωνσταντινούπολη. Όπου περνούσε γινόταν πραγματικό πανδαιμόνιο. Του πετούσαν σάπια φρούτα, του κρεμούσαν στον λαιμό κουδούνια, ενώ χτυπούσαν και τις καμπάνες για να τον... υποδεχθούν. Η περιφορά του αυτή λεγόταν συγύρισμα, ενώ από τη λέξη αυτή βγήκε και η φράση «Θα σε συγυρίσω». Μάλιστα, υπήρχε ακόμη και η συνήθεια να χορεύουν γύρω από τον «αμαρτήσαντα» κρατώντας μαντίλια, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα ανάλογη με εκείνη του πανηγυριού ή του γάμου.
Έτσι λοιπόν όταν πρόκειται για μεγάλη φασαρία, λέμε συνήθως «του κουτρούλη το πανηγύρι» ή «του κουτρούλη ο γάμος».

ΤΟΥΜΠΕΚΙ
«Τουμπεκί » λέγεται τουρκικά ο καπνός για το ναργιλέ, που τον κάπνιζαν στα διάφορα καφενεία της παλιάς εποχής. Το ναργιλέ τον ετοίμαζαν οι «ταμπήδες» των καφενείων και επειδή αυτοί έπιαναν την κουβέντα κι αργούσανε να τον πάνε στον πελάτη, εκείνος με τη σειρά του φώναζε: «κάνε τουμπεκί». Όσοι κάπνισαν ναργιλέ ήταν και από φυσικού τους λιγομίλητοι και δεν τους άρεσε η «πάρλα», οι φλυαρίες. Με τις ώρες κρατούσαν στα χείλη τους το «μαρκούτσι» του ναργιλέ, απολαμβάνοντας μακάρια και σιωπηλά το τουμπεκί, που σιγόκαιγε στο λουλά. Και αν κάνεις, που κι αυτός κάπνιζε ναργιλέ δίπλα τους, άνοιγε πλατιά κουβέντα, οι μερακλήδες της παρέας του έλεγαν: « Κάνε τουμπεκί», δηλαδή, κάπνιζε και μη μιλάς. Τώρα για το «ψιλοκομμένο» τουμπεκί, ήταν η τέχνη του «ταμπή» να του το προσφέρει ψιλοκομμένο, που ήταν και καλύτερο.

ΤΡΩΕΙ ΤΑ ΝΥΧΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑ ΚΑΒΓΑ
Ένα από τα αγαπημένα θεάματα των Ρωμαίων και αργότερα των Βυζαντινών, ήταν η ελεύθερη πάλη. Οι περισσότεροι από τους παλαιστές ήταν σκλάβοι, που έβγαιναν από το στίβο με την ελπίδα να νικήσουν και να απελευθερωθούν. Στην ελεύθερη αυτή πάλη επιτρέπονταν τα πάντα γροθιές, κλωτσιές, κουτουλιές, ακόμη και το πνίξιμο. Το μόνο που απαγορευόταν αυστηρά ήταν οι γρατζουνιές. Ο παλαιστής έπρεπε να νικήσει τον αντίπαλό του, χωρίς να του προξενήσει την παραμικρή αμυχή με τα νύχια, πράγμα, βέβαια, δυσκολότατο. Γιατί τα νύχια των δυστυχισμένων σκλάβων, που έμεναν συνέχεια μέσα στα κάτεργα, ήταν τεράστια και σκληρά από τις βαριές δουλειές που έκαναν. Γι' αυτό λίγο προτού βγουν στο στίβο, άρχιζαν να τα κόβουν, όπως μπορούσαν, με τα δόντια τους. Από το γεγονός αυτό βγήκε κι η φράση «τρώει τα νύχια του για καβγά».

ΧΡΩΣΤΑΕΙ ΤHΣ ΜΙΧΑΛΟΥΣ
Η λαϊκή έκφραση συνδέεται με τη μετεπαναστατική ζωή στο Ναύπλιο, πρωτεύουσα τότε της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, μετά την επανάσταση του 21 υπήρχε στο Ναύπλιο μια ταβέρνα που ανήκε σε μια γυναίκα, τη Μιχαλού. Η Μιχαλού είχε το προτέρημα να κάνει «βερεσέδες» αλλά υπό προθεσμία. Μόλις εξαντλείτο η προθεσμία -και η υπομονή της- στόλιζε τους χρεώστες της με «κοσμητικότατα» επίθετα. Όσοι τα άκουγαν, ήξεραν καλά ότι αυτός που δέχεται τις «περιποιήσεις» της «χρωστάει της Μιχαλούς».

http://iparxei-mageia.pblogs.gr/2008/01/laikes-ekfraseis-kai-h-proelefsh-toys.html

http://www.komotiniblogs.gr/%CE%A4%CE%AD%CF%84%CE%B1%CF%81%CF%84%CE%BF%CF%82_%CF%8C%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%BF%CF%82/2009/03/06/%CE%9B%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B5%CE%BA%CF%86%CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CF%80%CE%BF%CF%85_%CE%B4%CE%B5%CE%BD_%CE%BE%CE%AD%CF%81%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5_%CF%84%CE%B9_%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BD!!