Τετάρτη 23 Ιουλίου 2008

Τουρκία: λεπτή κόκκινη γραμμή


Η Ίστεμ ψάχνει να αγοράσει σπίτι στη Βιέννη. Όχι ότι περνάει άσχημα στην πατρίδα της στην Κωνσταντινούπολη. Ο σύζυγός της είναι εύπορος επιχειρηματίας, το διαμέρισμά τους στα καλά προάστια της Πόλης έχει παραπάνω και από όλες τις ανέσεις, τα δύο τους παιδιά μεγαλώνουν με τη βοήθεια δύο νταντάδων. Μπορούν να πληρώσουν για να περάσουν Χριστούγεννα ή διακοπές για σκι στα καλύτερα χωριά των Άλπεων. Αλλά αυτό που, μεταξύ σοβαρού κι αστείου, λέει ότι φοβάται η 38χρονη μητέρα είναι «μήπως μεγαλώσουν τα παιδιά μου σε μια δημοκρατία του Ισλάμ. Σε ένα νέο Ιράν». Ψάχνει, λοιπόν, εναλλακτικές λύσεις στη χώρα που την είχαν στείλει άλλοτε για σπουδές οι εύποροι γονείς της.
Τον ίδιο ακριβώς φόβο εξέφραζε στα τέλη του περασμένου Μάρτη σε μια συνέντευξή του σε ξένη εφημερίδα και ο πρώην γενικός εισαγγελέας Βουράλ Ζαβάς. Εμφανιζόταν, παράλληλα, σχεδόν σίγουρος ότι είναι πια πολύ αργά για να σταματήσει την πορεία του ΑΚΡ, του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης προς την απόλυτη εξουσία. Κατά τη γνώμη του, τα τρία θεμέλια του κεμαλικού κράτους έχουν πια αλωθεί ή μάλλον θα αλωθούν ολοκληρωτικά μέσα στο καλοκαίρι. Ο πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ είναι πλέον ισλαμιστής, το Συνταγματικό Δικαστήριο θα διευρύνει τη σύνθεσή του με νέους δικαστές με συζύγους που φορούν μαντίλες, ενώ και οι αναμενόμενες κρίσεις στο στρατό θα αλλάξουν τους συσχετισμούς εις βάρος των κεμαλιστών. Για να αφήσουμε στην άκρη τους νέους πρυτάνεις που αναλαμβάνουν σταδιακά καθήκοντα στα πανεπιστήμια, κεντρικό χώρο σύγκρουσης στη μάχη της μαντίλας.
Για τον Ζαβάς το παιχνίδι έχει, λοιπόν, χαθεί. Αυτό που κατά τη γνώμη του εδώ και 25χρόνια υποστήριζε ο Ερντογάν, ότι δηλαδή «το κοσμικό κράτος είναι ασυμβίβαστο με το Ισλάμ», γίνεται σιγά σιγά πράξη και οι υποστηρικτές του στην Ευρώπη θα ξυπνήσουν κάποια μέρα και θα καταλάβουν ότι τα όνειρα τελείωσαν και αρχίζει τώρα ο πραγματικός εφιάλτης.
Υπερβολές ενός φανατικού κεμαλιστή; Κινδυνολογία ενός πικραμένου πρώην υψηλόβαθμου αξιωματούχου; Η αλήθεια είναι, πάντως, πως αυτά που λέει ο Ζαβάς για τη συστηματική προσπάθεια πλήρους άλωσης όλων των θεσμών από τους ισλαμιστές δεν είναι μακριά από την πραγματικότητα. Τα αδιέξοδα επιχειρήθηκε να ξεπεραστούν με αλλαγές στο Σύνταγμα και όχι με την εκπλήρωση των προβλέψεών του. Η αλήθεια είναι, επίσης, ότι ο «ισλαμοδημοκράτης» Ερντογάν έκανε ουσιαστικά πολλά από αυτά που φοβόταν η Δύση ότι θα συνέβαιναν αν κυβερνούσε ένα στρατιωτικό καθεστώς, έχοντας πάντα ως ένα βαθμό την ανοχή της Δύσης, που άκουγε με ανησυχία φήμες για πιθανό πραξικόπημα.
Οι Τούρκοι στρατιώτες μπαινόβγαιναν στο Ιράκ όποτε ήθελαν για να ξεκαθαρίσουν το κουρδικό ΡΚΚ, οι Τουρκοκύπριοι παραμένουν πάντα με τα χέρια δεμένα εξαιτίας της σκληρής γραμμής της Άγκυρας. Και κάποιοι άβγαλτοι στο διπλωματικό ρεπορτάζ έμειναν άναυδοι όταν είδαν, στη διάρκεια της τελευταίας συνάντησης με τον Έλληνα πρωθυπουργό, πόσο σκληρή και ανυποχώρητη ήταν η γραμμή της Άγκυρας σε όλα τα θέματα που αφορούν στις σχέσεις της με εμάς, τους γείτονές τους.
Οι στρατιωτικοί δεν έμειναν εκτός παιχνιδιού σε κανένα σημείο χάραξης της πολιτικής σε σημαντικά εθνικά θέματα. Μήπως, τελικά, αυτή η κόντρα για τη μαντίλα είναι μόνο για τα μάτια του κόσμου; Όχι ακριβώς. Γιατί η τουρκική αστική τάξη και η διανόηση πράγματι φοβούνται ότι η χώρα μπορεί να ζει μια ξέφρενη πορεία οπισθοδρόμησης. Και δεν είναι μόνο θέμα αισθητικής. Δεν είναι απλά ότι κάποιοι σπουδαγμένοι στο εξωτερικό σαν την Ίστεμ, το βρίσκουν πολύ «παρακατιανό» να πρέπει να τους κυβερνούν οι κύριοι με τις μαντηλοφορούσες συζύγους.
Αυτό που με έκπληξη και ανησυχία καταγράφουν όσοι αποφασίσουν να εγκαταλείψουν τις κοσμοπολίτικες γειτονιές της Πόλης και να ταξιδέψουν και λίγο προς τα έξω είναι ότι πράγματι η τουρκική επαρχία έχει πέσει πλήρως στα χέρια των θρησκευόμενων μουσουλμάνων. Η μαντήλα έχει γίνει το κριτήριο και το εισιτήριο για την κατάληψη δημόσιων αξιωμάτων. Θρησκευτικά σχολεία λειτουργούν παντού στα όρια της νομιμότητας και, το κυριότερο, μια σειρά από επιχειρήσεις και εταιρίες ανθρώπων του ΑΚΡ, της νέας «ισλαμικής μπουρζουαζίας», δείχνει να ελέγχει ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομίας δίνοντας «ψωμί» στον κόσμο. Βιοτεχνίες όπου οι εργάτριες δουλεύουν με την προϋπόθεση να φορούν μαντίλα δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη εικόνα στις περιοχές της Ανατολικής Τουρκίας.
Ο Ερντογάν και οι σύμβουλοί του δέχθηκαν επαίνους από φιλικά τους μέσα και για το γεγονός ότι σκέφτηκαν αυτοί πρώτοι να κάνουν αυτό που δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες. Μοίρασαν κάρβουνο, τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης σε περίπου 30.000 φτωχούς, που και στην Τουρκία, όπως και στον υπόλοιπο πλανήτη, είναι οι πρώτοι θιγόμενοι από την οικονομική κρίση που προκαλούν οι κερδοσκόποι των αγορών. Οι γυναίκες που στήνονταν στην ουρά για να πάρουν τη βοήθεια φυσικά και φορούσαν, στη συντριπτική τους πλειονότητα, μαντήλα.
Την ίδια στιγμή ο Τούρκος πρωθυπουργός συνεχίζει με τη γνωστή του σκληρότητα και αποφασιστικότητα την πολιτική μάχη για την εξουσία με στόχο να προλάβει αυτούς που επιδιώκουν να τον θέσουν στην πολιτική παρανομία ή, έστω, στην απομόνωση. Αποδεικνύοντας την ικανότητά του να ελίσσεται και να εξελίσσεται. Όταν οι θεσμοί δεν τον υπηρετούν, απλώς επιχειρεί να τους αλλάξει. Αλλιώς, δηλώνει υπερασπιστής τους. Θα ‘λεγε, λοιπόν, κανείς ότι η Τουρκία προχωρεί με ταχείς ρυθμούς σε μια βαθιά εσωτερική διαίρεση, έναν κοινωνικό διχασμό με απρόβλεπτες συνέπειες.
Είναι κι αυτό κάτι που ο Ερντογάν έχει προφανώς διαβλέψει και δείχνει ότι έχει εργαλεία να το αντιμετωπίσει. Για να τονωθεί και πάλι το πατριωτικό αίσθημα θα χρειαστεί κάποιος εξωτερικός αντίπαλος, με πρώτη και καλύτερη την αφερέγγυα Ευρώπη, που ξαφνικά δείχνει να κάνει πίσω από όσα είχε υποσχεθεί παλιότερα. Η γαλλική προεδρία, που έρχεται τώρα, έτσι κι αλλιώς, θεωρείται εκ των προτέρων εχθρική και έπειτα και από το δημοψήφισμα στην Ιρλανδία και τις πιθανές επιπλοκές του η μελλοντική διεύρυνση περνά και πάλι σε δεύτερη μοίρα. Η πίκρα των Τούρκων για την «μπαμπεσιά» των Ευρωπαίων μπορεί να λειτουργήσει συνεκτικά και να τους κάνει να ξεχάσουν τις εσωτερικές τους διαφωνίες. Αν και οι οπαδοί του Ερντογάν υποστηρίζουν ότι πράγματι πίστευε στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας του και έχει απογοητευτεί από τη στάση της άλλης πλευράς. Όπως, επίσης, ισχυρίζονται ότι ο διάλογος που γίνεται όλο αυτό το τελευταίο διάστημα είναι δείγμα ενός πρωτόγνωρου εκδημοκρατισμού για τα τουρκικά δεδομένα και αυτό το χρωστούν στον Ερντογάν. Ανεξαρτήτως του τι μπορεί να πρεσβεύει σε κάποια επιμέρους θέματα. Το σκηνικό παραμένει αντιφατικό, πάντως, και η ταύτιση με μια από τις δύο πλευρές είναι τόσο «σίγουρη» όσο το να αποφασίσεις να παίξεις όλα τα χρήματα του μισθού σου στο στοίχημα στον τελικό ενός ευρωπαϊκού πρωταθλήματος με κριτήριο ποια χρώματα φορά η συμπαθέστερη ομάδα…
Ένα άλλο ισχυρό «χαρτί» στα χέρια της τουρκικής ηγεσίας είναι τα εκατομμύρια των Τούρκων στην Ευρώπη. Ένα «χαρτί» που κανένας άλλος πολιτικός δεν τόλμησε να αξιοποιήσει τόσο ριψοκίνδυνα στο παρελθόν όσο ο σημερινός πρωθυπουργός.
Ο Ταγίπ Ερντογάν δεν δίστασε να προεξοφλήσει, έστω και έμμεσα, τον περασμένο Μάρτιο ότι οι θάνατοι Τούρκων πολιτών στο σπίτι που κάηκε στο Λουντβιγκσχάφεν ήταν αποτέλεσμα δολοφονικής επίθεσης, κάτι που δεν αποδείχτηκε φυσικά ποτέ. Οι εμφανίσεις του στη Γερμανία, στο ρόλο του «πατέρα όλου του έθνους», μάλλον ξεπέρασαν τα όρια πολιτικής ορθότητας αλλά τα γεγονότα εκείνων των ημερών δεν έδιναν στο Βερολίνο τη δυνατότητα να του απαντήσει όπως θα ήθελε. Για την Άγκυρα οι Τούρκοι της Ευρώπης δεν αντιμετωπίζονται τόσο ως «γέφυρα» συνεννόησης όσο ως μηχανισμός πίεσης, για να μην πούμε «Δούρειος Ίππος». Το κεντρικό μήνυμα του Τούρκου πρωθυπουργού ήταν πως οι Τούρκοι της Ευρώπης θα συνεχίσουν να λειτουργούν και να δρουν ως Τούρκοι ανεξάρτητα από το πού έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει.
Με ό,τι μπορεί αυτό να σημαίνει για τις χώρες που τους στεγάζουν και την Ευρώπη συνολικά. Όποιος τους ζητεί να ενσωματωθούν στην ξένη κοινωνία όπου ζουν παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, που, μάλιστα, κατά τη γνώμη του κυρίου Ερντογάν, θα επέβαλαν στο γερμανικό κράτος να ιδρύσει τουρκικά σχολεία και πανεπιστήμια.
Αυτή την αντίληψη του παντουρκισμού με πρωτοπόρους μικρά κλειστά γκέτο, που τόσο προκλητικά διαφήμισε στην Κολονία ο κύριος Ερντογάν τη συντήρησε βέβαια πάντα το τουρκικό κράτος, ανεξάρτητα από το ποιος κυβερνά και είναι και ένα σημείο στο οποίο δεν φαίνεται να διαφωνεί κανείς ισλαμιστής ή κεμαλιστής. Οι εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκοι που μιλούν τα βερολινέζικα καλύτερα από τους Βερολινέζους αλλά κατεβαίνουν αυτές τις ημέρες στην «Κούνταμ» ντυμένοι στα κόκκινα είναι η καλύτερη απόδειξη. Όπως το είπε ένας αλαφιασμένος νεαρός στην τηλεόραση: «Είμαστε οι καλύτεροι και γι’ αυτό μας φοβάστε στην Ευρώπη».
Η Τουρκία έφτασε, λοιπόν, στην κορυφή της Ευρώπης. Στο ποδόσφαιρο. Είναι σίγουρα μέσα στην πρώτη τετράδα. Ο πατριωτικός παροξυσμός έβαλε για λίγες ημέρες στην άκρη τα πάθη των περασμένων μηνών. Η αντιπαράθεση θα ανάψει και πάλι εν όψει της απόφασης για την απαγόρευση ή όχι του ΑΚΡ. Οι εικόνες από τα στάδια της Ελβετίας με τους περιχαρείς Τούρκους οπαδούς άντρες και γυναίκες, με ή χωρίς μαντίλα, θυμίζουν την πολυχρωμία και την αντιφατικότητα και των μηνυμάτων που λαμβάνει ο ψύχραιμος παρατηρητής των όσων συμβαίνουν στη γειτονική μας χώρα. Δεν υπάρχει μόνο μια Τουρκία και δεν περιορίζεται μόνο στα στενά της γεωγραφικά σύνορα. Η Τουρκία είναι πολυπρόσωπη και, είτε το θέλουμε είτε όχι, πανταχού παρούσα στην Ευρώπη.

ΕΤ Review 28-06-2008

Δεν υπάρχουν σχόλια: