Στο ταξί, σε στιγμές κυκλοφοριακής συμφόρησης, ο οδηγός αγόρευε για τους ξένους που έχουν πλημμυρίσει τη χώρα.
Έδωσε μια εικόνα: «Αν στο σπιτάκι σου μένετε τέσσερις άνθρωποι και χωρίς να σας ρωτήσει έλθει να εγκατασταθεί κι ένας ακόμη, δεν θα τον διώξετε; Δεν συμφωνώ με μέτρα σκληρά κι απάνθρωπα, αλλά πάντως χρειαζόμαστε καλύτερη φύλαξη στα σύνορα, ώστε να μη δημιουργείται το πρόβλημα».
Άκουσα τον επιβάτη να απαντά πως ναι, φύλαξη των συνόρων χρειάζεται, αλλά πάντοτε κάποιοι θα ξεφεύγουν• δεν θα άφηνε τον ξένο να εγκατασταθεί στο δικό του σπίτι, αλλά ήθελε να μπορεί κι εκείνος να κυκλοφορεί στους δρόμους χωρίς να κρύβεται, να μη φοβάται να επισκεφθεί το νοσοκομείο αν είναι άρρωστος, κάπως να επιβιώνει. Η άφιξη διέκοψε μια συζήτηση για αδιέξοδα και ευθύνες.
Οπωσδήποτε, διάφορες ευθύνες μπορεί κανείς να αποδώσει για τη σημερινή κατάσταση των «λαθραίων» στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Αστυνομία, στο Λιμενικό κ.λπ. Ο ίδιος ο εγκλωβισμένος πολίτης, που φοβάται και σκληραίνει, δεν είναι αμέτοχος ευθυνών. Η Ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα λαϊκής αναζήτησης αποδιοπομπαίων τράγων. Σωστό όμως είναι, να προτάσσουμε τις άνωθεν ευθύνες και μάλιστα, για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, τις δικές μας σε σχέση με εκείνες των άλλων. Γι' αυτό θα προσπαθήσω να αναφερθώ σε λάθη των ομοτέχνων: παραγωγών, εφαρμοστών και δασκάλων μιας περίεργης δικαιοσύνης.
Σαν αράχνη, σήμερα, ο φορέας της έννομης τάξης έχει υφάνει ένα φοβερό ιστό: εγκλήματα εισόδου και εξόδου από τη χώρα, καθώς και διευκόλυνσης παραμονής των «λαθρομεταναστών», παράγουν κοινωνικό αποκλεισμό, δυστυχία, αρρώστια, παραβατικότητα και αναταραχή. Όποιος εισέλθει στη χώρα αυθαίρετα, αντιμετωπίζεται σαν άνθρωπος χωρίς δικαιώματα, όποιος τον βοηθά να επιβιώσει εξισώνεται με δουλέμπορο. Οι απελάσεις και οι απορρίψεις αιτήσεων ασύλου είναι αθρόες, οι περισσότερες χωρίς δικαστική εγγύηση και παρεμβολή1. Η ισχύουσα νομοθεσία για την οικογένεια, εξάλλου, ευνοεί το κριτήριο της καταγωγής (ομογένεια), αδιαφορώντας για αλλόφυλους γεννημένους και μεγαλωμένους στη χώρα μας και δημιουργώντας πρόσφορες συνθήκες για βιομηχανίες πλαστών ελληνοποιήσεων.
Ποιος αμφισβητεί τώρα ότι η νομική διαμόρφωση ενός κόσμου ανθρώπων χωρίς ταυτότητα, χωρίς στέγη (οι εκμισθωτές διώκονται), χωρίς περίθαλψη (οι νοσοκομειακοί οφείλουν να αναφέρουν στην Αστυνομία) είναι μια εκρηκτική ύλη στα θεμέλια του κοινωνικού χώρου; Ο «λαθρομετανάστης» για να επιβιώσει έχει ως μόνη διαθέσιμη διέξοδο την ένταξη σε συμμορίες. Βλέπει στο πρόσωπο της έννομης τάξης έναν Ιαβέρη και στο πρόσωπο των μαφιόζων τον σωτήρα του. Έτσι, τα κυκλώματα βρίσκουν απελπισμένους για στρατολόγηση και οι Δεκέμβριοι πολεμιστές2. Στο όνομα ποιας άραγε προστασίας υφαίνεται ο φοβερός ιστός;
Αξίζει να προσέξουμε ένα τουλάχιστον σημείο: το πλέγμα της ποινικοποίησης γύρω από την κίνηση και παραμονή των ξένων έχει αναπτυχθεί ιδίως στο όνομα της προστασίας της δημόσιας τάξης και της πολιτειακής εξουσίας. Πώς όμως καταλαβαίνουν τη δημόσια τάξη όσοι παράγουν ή εξορθολογίζουν το πλέγμα αυτό; Οι απόψεις που επικρατούν θεωρούν τη δημόσια τάξη σαν μια κατάσταση υποταγής στους κανόνες. Στην καλύτερη περίπτωση πιστεύουν ότι αυτή η τάξη δύσκολα ορίζεται και επομένως έγκυρα επινοείται. Την πολιτειακή εξουσία εξάλλου την περιγράφουν σαν μια ικανότητα και δύναμη επιβολής, σταθερά προσανατολισμένη προς την ασφάλεια.
Αναμφίβολα, η δημόσια τάξη είναι έννομη και η κρατική εξουσία διαθέτει -και χρειάζεται να διαθέτει- δύναμη εξαναγκασμού. Στο δημοκρατικό κράτος δικαίου, ωστόσο, η τάξη δεν είναι απλώς μια κατάσταση σταθερότητας και ασφάλειας, «αλλά εκείνη η κατάσταση της κοινωνικής ειρήνης, που χάρη στη δημόσια εγγύηση της απόλαυσης των συνταγματικών ελευθεριών επιτρέπει την ισότιμη απόλαυσή τους από όλους τους φορείς τους»3. Η δημόσια τάξη δηλαδή εγγυάται μια ζωή αξιοπρεπή4, που δεν μοιάζει με εκείνη στα γκέτο των δύστυχων που κρύβονται. Όσο για την πολιτειακή (κατ' άλλους κρατική) εξουσία, αυτή δεν νομιμοποιείται σαν «επιβολή για την επιβολή»: οι Αρχές δρουν μέσα στο συνταγματικό πλαίσιο που κατοχυρώνει ατομικά δικαιώματα, τα υπηρετούν αλλά και οριοθετούνται από αυτά.
Σε κράτη που δεν είναι αυταρχικά, επομένως, πυρήνας της δημόσιας τάξης και αγαθό άξιο προστασίας δεν είναι η κατάσταση υποταγής στους κανόνες, αλλά η ένταξη: ένταξη θεσμική και κοινωνική. Η πολιτειακή εξουσία επίσης νομιμοποιείται όχι ως ακραιφνής ικανότητα επιβολής, αλλά ως εργαλείο δημοκρατίας και δικαιϊκού πολιτισμού. Αντίστροφα: όποιος με τους κανόνες του παράγει αντί της κοινωνικής συνοχής τον κοινωνικό αποκλεισμό, βλάπτει την κοινωνική ειρήνη και δημιουργεί κινδύνους για το σύστημα ένταξης στην πολιτειακή εξουσία.
Εν τέλει, οι δημιουργούμενες από την έννομη τάξη στρατιές των χωρίς χαρτιά, προσωπικότητα και περίθαλψη «λαθραίων», καθώς και οι κατασκευές συνενόχων που τόλμησαν να βοηθήσουν τη στοιχειώδη επιβίωσή τους, δεν περιγράφουν καρπούς νομοθετικής ευρυθμίας, αλλά μια ανάλγητη καταστροφή του κοινωνικού ιστού. Με την κατασκευή αποκλεισμένων, η ικανότητα επιβολής μιας φιλελεύθερης και δημοκρατικής εξουσίας και η ασφάλεια αποσαθρώνονται. Με δυο λόγια, μια νομοθεσία με περιττές ή δυσανάλογα βαριές ποινικοποιήσεις σε βάρος των «λαθραίων» παράγει περισσότερους κινδύνους απ' όσους αποσοβεί.
Ρητορική ερώτηση: πόση πρακτική ισχύ έχουν οι παραπάνω ιδέες; Θα αλλάξει μήπως η στάση του νομοθέτη, επειδή θα αναγνωριστεί ως στόχος των ρυθμίσεων αντί της υποταγής η ένταξη στην πολιτειακή και στην κοινωνική τάξη; Γνωστή η απάντηση, ότι οι αλλαγές δεν έρχονται με επιφοιτήσεις πνεύματος, αλλά ως προϊόντα διεκδικήσεων και διεργασιών που καταγράφονται από καιρό. Η αναγνώριση των δημοκρατικών και δικαιοκρατικών αξιών βοηθά να καταρριφθούν τα πλαστά ιδεολογήματα και τα προσχήματα και να παρακαμφθούν τα κοινωνικά αδιέξοδα. Συνθήκη όχι ικανή, αλλά αναγκαία.
Έδωσε μια εικόνα: «Αν στο σπιτάκι σου μένετε τέσσερις άνθρωποι και χωρίς να σας ρωτήσει έλθει να εγκατασταθεί κι ένας ακόμη, δεν θα τον διώξετε; Δεν συμφωνώ με μέτρα σκληρά κι απάνθρωπα, αλλά πάντως χρειαζόμαστε καλύτερη φύλαξη στα σύνορα, ώστε να μη δημιουργείται το πρόβλημα».
Άκουσα τον επιβάτη να απαντά πως ναι, φύλαξη των συνόρων χρειάζεται, αλλά πάντοτε κάποιοι θα ξεφεύγουν• δεν θα άφηνε τον ξένο να εγκατασταθεί στο δικό του σπίτι, αλλά ήθελε να μπορεί κι εκείνος να κυκλοφορεί στους δρόμους χωρίς να κρύβεται, να μη φοβάται να επισκεφθεί το νοσοκομείο αν είναι άρρωστος, κάπως να επιβιώνει. Η άφιξη διέκοψε μια συζήτηση για αδιέξοδα και ευθύνες.
Οπωσδήποτε, διάφορες ευθύνες μπορεί κανείς να αποδώσει για τη σημερινή κατάσταση των «λαθραίων» στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Αστυνομία, στο Λιμενικό κ.λπ. Ο ίδιος ο εγκλωβισμένος πολίτης, που φοβάται και σκληραίνει, δεν είναι αμέτοχος ευθυνών. Η Ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα λαϊκής αναζήτησης αποδιοπομπαίων τράγων. Σωστό όμως είναι, να προτάσσουμε τις άνωθεν ευθύνες και μάλιστα, για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, τις δικές μας σε σχέση με εκείνες των άλλων. Γι' αυτό θα προσπαθήσω να αναφερθώ σε λάθη των ομοτέχνων: παραγωγών, εφαρμοστών και δασκάλων μιας περίεργης δικαιοσύνης.
Σαν αράχνη, σήμερα, ο φορέας της έννομης τάξης έχει υφάνει ένα φοβερό ιστό: εγκλήματα εισόδου και εξόδου από τη χώρα, καθώς και διευκόλυνσης παραμονής των «λαθρομεταναστών», παράγουν κοινωνικό αποκλεισμό, δυστυχία, αρρώστια, παραβατικότητα και αναταραχή. Όποιος εισέλθει στη χώρα αυθαίρετα, αντιμετωπίζεται σαν άνθρωπος χωρίς δικαιώματα, όποιος τον βοηθά να επιβιώσει εξισώνεται με δουλέμπορο. Οι απελάσεις και οι απορρίψεις αιτήσεων ασύλου είναι αθρόες, οι περισσότερες χωρίς δικαστική εγγύηση και παρεμβολή1. Η ισχύουσα νομοθεσία για την οικογένεια, εξάλλου, ευνοεί το κριτήριο της καταγωγής (ομογένεια), αδιαφορώντας για αλλόφυλους γεννημένους και μεγαλωμένους στη χώρα μας και δημιουργώντας πρόσφορες συνθήκες για βιομηχανίες πλαστών ελληνοποιήσεων.
Ποιος αμφισβητεί τώρα ότι η νομική διαμόρφωση ενός κόσμου ανθρώπων χωρίς ταυτότητα, χωρίς στέγη (οι εκμισθωτές διώκονται), χωρίς περίθαλψη (οι νοσοκομειακοί οφείλουν να αναφέρουν στην Αστυνομία) είναι μια εκρηκτική ύλη στα θεμέλια του κοινωνικού χώρου; Ο «λαθρομετανάστης» για να επιβιώσει έχει ως μόνη διαθέσιμη διέξοδο την ένταξη σε συμμορίες. Βλέπει στο πρόσωπο της έννομης τάξης έναν Ιαβέρη και στο πρόσωπο των μαφιόζων τον σωτήρα του. Έτσι, τα κυκλώματα βρίσκουν απελπισμένους για στρατολόγηση και οι Δεκέμβριοι πολεμιστές2. Στο όνομα ποιας άραγε προστασίας υφαίνεται ο φοβερός ιστός;
Αξίζει να προσέξουμε ένα τουλάχιστον σημείο: το πλέγμα της ποινικοποίησης γύρω από την κίνηση και παραμονή των ξένων έχει αναπτυχθεί ιδίως στο όνομα της προστασίας της δημόσιας τάξης και της πολιτειακής εξουσίας. Πώς όμως καταλαβαίνουν τη δημόσια τάξη όσοι παράγουν ή εξορθολογίζουν το πλέγμα αυτό; Οι απόψεις που επικρατούν θεωρούν τη δημόσια τάξη σαν μια κατάσταση υποταγής στους κανόνες. Στην καλύτερη περίπτωση πιστεύουν ότι αυτή η τάξη δύσκολα ορίζεται και επομένως έγκυρα επινοείται. Την πολιτειακή εξουσία εξάλλου την περιγράφουν σαν μια ικανότητα και δύναμη επιβολής, σταθερά προσανατολισμένη προς την ασφάλεια.
Αναμφίβολα, η δημόσια τάξη είναι έννομη και η κρατική εξουσία διαθέτει -και χρειάζεται να διαθέτει- δύναμη εξαναγκασμού. Στο δημοκρατικό κράτος δικαίου, ωστόσο, η τάξη δεν είναι απλώς μια κατάσταση σταθερότητας και ασφάλειας, «αλλά εκείνη η κατάσταση της κοινωνικής ειρήνης, που χάρη στη δημόσια εγγύηση της απόλαυσης των συνταγματικών ελευθεριών επιτρέπει την ισότιμη απόλαυσή τους από όλους τους φορείς τους»3. Η δημόσια τάξη δηλαδή εγγυάται μια ζωή αξιοπρεπή4, που δεν μοιάζει με εκείνη στα γκέτο των δύστυχων που κρύβονται. Όσο για την πολιτειακή (κατ' άλλους κρατική) εξουσία, αυτή δεν νομιμοποιείται σαν «επιβολή για την επιβολή»: οι Αρχές δρουν μέσα στο συνταγματικό πλαίσιο που κατοχυρώνει ατομικά δικαιώματα, τα υπηρετούν αλλά και οριοθετούνται από αυτά.
Σε κράτη που δεν είναι αυταρχικά, επομένως, πυρήνας της δημόσιας τάξης και αγαθό άξιο προστασίας δεν είναι η κατάσταση υποταγής στους κανόνες, αλλά η ένταξη: ένταξη θεσμική και κοινωνική. Η πολιτειακή εξουσία επίσης νομιμοποιείται όχι ως ακραιφνής ικανότητα επιβολής, αλλά ως εργαλείο δημοκρατίας και δικαιϊκού πολιτισμού. Αντίστροφα: όποιος με τους κανόνες του παράγει αντί της κοινωνικής συνοχής τον κοινωνικό αποκλεισμό, βλάπτει την κοινωνική ειρήνη και δημιουργεί κινδύνους για το σύστημα ένταξης στην πολιτειακή εξουσία.
Εν τέλει, οι δημιουργούμενες από την έννομη τάξη στρατιές των χωρίς χαρτιά, προσωπικότητα και περίθαλψη «λαθραίων», καθώς και οι κατασκευές συνενόχων που τόλμησαν να βοηθήσουν τη στοιχειώδη επιβίωσή τους, δεν περιγράφουν καρπούς νομοθετικής ευρυθμίας, αλλά μια ανάλγητη καταστροφή του κοινωνικού ιστού. Με την κατασκευή αποκλεισμένων, η ικανότητα επιβολής μιας φιλελεύθερης και δημοκρατικής εξουσίας και η ασφάλεια αποσαθρώνονται. Με δυο λόγια, μια νομοθεσία με περιττές ή δυσανάλογα βαριές ποινικοποιήσεις σε βάρος των «λαθραίων» παράγει περισσότερους κινδύνους απ' όσους αποσοβεί.
Ρητορική ερώτηση: πόση πρακτική ισχύ έχουν οι παραπάνω ιδέες; Θα αλλάξει μήπως η στάση του νομοθέτη, επειδή θα αναγνωριστεί ως στόχος των ρυθμίσεων αντί της υποταγής η ένταξη στην πολιτειακή και στην κοινωνική τάξη; Γνωστή η απάντηση, ότι οι αλλαγές δεν έρχονται με επιφοιτήσεις πνεύματος, αλλά ως προϊόντα διεκδικήσεων και διεργασιών που καταγράφονται από καιρό. Η αναγνώριση των δημοκρατικών και δικαιοκρατικών αξιών βοηθά να καταρριφθούν τα πλαστά ιδεολογήματα και τα προσχήματα και να παρακαμφθούν τα κοινωνικά αδιέξοδα. Συνθήκη όχι ικανή, αλλά αναγκαία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Σύγκριση ποινικής και διοικητικής απέλασης: Ν. Χατζηνικολάου, Η απέλαση (2006) 108 κε.
2. Σ. Βιδάλη, Αρθρο, ΒΗΜΑ, 4/10/2009.
3. Ι. Καμτσίδου, Η επιφύλαξη υπέρ του νόμου (2001) 121.
4. Βλ. και Α. Καΐση, Εκφάνσεις της δημόσιας τάξης (2003) 9.
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=91798
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου