«Ο πωλών τοις μετρητοίς και ο πωλών επί πιστώσει»

Παλιά -όχι πολύ ώστε να μην το θυμούνται τρεις γενιές ζωντανών Ελλήνων- στα μαγαζιά κρεμόταν ένα κάδρο με μια λιθογραφία έγχρωμη: «Ο πωλών τοις μετρητοίς και ο πωλών επί πιστώσει». Ο πωλών τοις μετρητοίς ήταν κουστουμαρισμένος, καθισμένος άνετα μπροστά στο γραφείο του σ' ένα τακτοποιημένο δωμάτιο με γεμάτο χρηματοκιβώτιο, ενώ ο πωλών επί πιστώσει, κακοντυμένος, σ' έναν ακατάστατο χώρο, ήταν σκυμμένος, μ' ένα ύφος υπέρτατης απελπισίας, μπροστά σ' ένα άδειο χρηματοκιβώτιο.
Αυτά συμβαίνανε τη δεκαετία του '50 και πίσω, και η οικονομική γνώση -το μάθημα- που ήθελε να περάσει η γενιά του μεταπολέμου, δεν ήταν άλλη από τη γνώση που κουβαλούσε το ανθρώπινο γένος από τα γεννοφάσκια του. Τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο. Τίποτε πιο αυτονόητο.
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως, μια γενιά οικονομολόγων και τραπεζιτών ανακάλυψε ότι εκτός από το σήμερα υπάρχει και το αύριο. Αυτό, που έκαναν οι τοκογλύφοι επί αιώνες θα μπορούσε να γίνει από τις ίδιες τις τράπεζες, με υποθηκευμένο το μέλλον των πολιτών, αλλά...
Αλλά το αντάλλαγμα θα ήταν πολύ ελκυστικό: σπίτια, αυτοκίνητα, ψυγεία, τηλεοράσεις, μετρητά και ό,τι ονειρεύεται ένας μέσος κι ένας φτωχός άνθρωπος θα μπορούσαν να γίνουν δικά του. Αρκεί να υποθηκεύσει το μέλλον του: το μισθό του, της γυναίκας του, το κτήμα στο χωριό και αυτά τα ίδια τα αποκτήματα από το δάνειο.
Οι τράπεζες θα πλούτιζαν από τους τόκους, οι βιομηχανίες, οι κατασκευαστές και οι έμποροι από τις πωλήσεις, οι πολίτες από τις νέες θέσεις εργασίας κι από τα αποκτήματα. Η μηχανή ήταν καλά στημένη και κουρδισμένη. Και δούλεψε. Πρώτα στην Αμερική και μετά, σιγά σιγά, στην Ευρώπη και την Ασία.
Ο πωλών της μετρητοίς έγινε γραφικός και πετάχτηκε στο καλάθι της ειρωνείας και της απαξίωσης. Ο πωλών επί πιστώσει έγινε πρωταγωνιστής και στήριγμα του νέου κόσμου• ενός κόσμου που μπορεί να μην σου δίνει την ευκαιρία να μάθεις ποιος είναι ο εαυτός σου, ποιοι είναι οι γύρω σου και ποιος είναι ο τρόπος να ευτυχείς με τη συνανθρωπιά και την αλληλοβοήθεια, αλλά...
Αλλά σου δίνει να αγοράζεις. Να αγοράζεις ό,τι ποθεί το διαφημιστικό σποτ, ό,τι ποθεί το κοινωνικό σου σύνολο, ό,τι ποθεί το μάτι και το αυτί από την παράταξη χιλιάδων προϊόντων, κατασκευασμένων από τη βιομηχανία διαρκών αναγκών, που τροφοδοτεί το φαντασιακό τρίγωνο «παίρνω, κατέχω, υπάρχω».
Φαντασιακό, γιατί στην πλειονότητά τους οι άνθρωποι, δηλητηριασμένοι από την κοινωνία της κατανάλωσης και όχι την κοινωνία των αναγκών, υπάρχουν μόνο αν μπορούν να παίρνουν και να κατέχουν. Αλλιώς αισθάνονται φτωχοί, ανίκανοι, ανίσχυροι, δυστυχισμένοι, απόκληροι.
Η ανθρωπότητα έχει δύο μήνες τώρα που βομβαρδίζεται με τον θρήνο μιας πραγματικά άχρηστης και επιζήμιας οικονομικής λογικής, όπου το καταστροφικό γεγονός είναι ότι οι αυτοκινητοβιομηχανίες δεν πουλάνε πια όσα αυτοκίνητα πουλούσαν. Δεν είναι αν οι πολίτες έχουν ανάγκη για τα αυτοκίνητα που πουλιούνται.
Το καταστροφικό είναι που οι πολίτες τώρα έχουν περιοριστεί στην αγορά των απαραίτητων προϊόντων κι όχι που οι πολίτες τόσα χρόνια ξόδευαν όχι τα λεφτά τους, αλλά τις ικανότητές τους να γίνουν κάτι πιο χρήσιμο για τον εαυτό τους και τους γύρω τους, στην αγορά ουσιαστικά άχρηστων υλικών και τίτλων.
Δηλαδή, κρίση είναι όταν αγοράζεις μόνο αυτά, που σου χρειάζονται και όχι όταν ξοδεύεις για όλα όσα δεν σου χρειάζονται.
Η προαιώνια συμβουλή «να μη χρωστάς» μετατράπηκε σε «έλα να πάρεις ένα εκατομμύριο μετρητά, κερδίζοντας τους τόκους δύο ετών». Κερδίζοντας, σημαίνει «κερδίζοντας δύο βήματα μέσα στην κινούμενη άμμο».
Θα αντιτείνει κάποιος ότι κανείς δεν θα μπορούσε να αγοράσει σπίτι, αυτοκίνητο, οικιακό εξοπλισμό, ακόμα και τρόφιμα, αν όλα αυτά δεν ήταν δανεικά. Πραγματικά δανεικά.
Γιατί, τη μέρα που ο πωλών επί πιστώσει θα κατέρρεε από τους δανειστές του, θα κατέρρεαν -όπως και γίνεται- όλα τα αποκτήματα επί πιστώσει. Όλα τα ανεμομαζέματα.
«Δικό σου είναι το σπίτι;» με ρωτάνε συχνά για το σπίτι όπου μένω. «Όχι, της Εμπορικής Τράπεζας» απαντάω στερεότυπα. Και μου είναι αδύνατο να καταλάβω γιατί οι 9 στους 10 συμπολίτες μου, που είναι στην ίδια θέση με μένα απαντούν «ναι, δικό μου».
Και για να το πούμε πιο μπακάλικα. Οι τράπεζες δίνανε αφειδώς δάνεια, προσδοκώντας στα μακροχρόνια κέρδη της τοκογλυφίας. Ποιος εγγυόταν ότι σε 5, 10, 15 χρόνια η κοινωνική, πολιτική, οικονομική, κατάσταση στον πλανήτη θα είναι ίδια; Κανείς. Αντίθετα, ξέρει κανείς να είναι ποτέ ίδια η ζωή και η πορεία της; Κανείς. Από την άλλη πλευρά, όλοι σχεδόν παίρνουμε δάνεια 15ετίας και 20ετίας για σπίτια και δουλειές. Ποιος ξέρει τι θα του συμβεί στη δουλειά του και στις απολαβές του, όχι τα επόμενα 20, αλλά τα επόμενα 5 χρόνια; Κανείς. Για να μη μιλήσουμε για τα δανεισμένα μετρητά υπό οποιαδήποτε μορφή και για τις πιστωτικές κάρτες.
Στην τελική, δεν κινείται τίποτε, που δεν είναι δανεισμένο και δανεικό. Τίποτε, δηλαδή, που δεν είναι επισφαλές. Με τα μέτρα της κοινής λογικής και της στοιχειώδους σοβαρότητας, όλο αυτό το σύστημα δεν είναι παρά μια εγκληματική επιπολαιότητα. Δεν έχει και δεν παρέχει εχέγγυα και ασφάλεια. Για κανέναν. Ούτε για τους πολίτες, ούτε για τις τράπεζες, ούτε για τις βιομηχανίες, ούτε για τους εμπόρους.
Τρανό παράδειγμα σήμερα, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, που καταρρέουν, βλέποντας τις πωλήσεις τους να συρρικνώνονται διαρκώς. Να με συμπαθάτε. Σας είπε κανείς να παράγετε περισσότερα αυτοκίνητα από αυτά που μπορούμε να αγοράσουμε;
Όταν αυξήσατε την παραγωγή σας με νέο εργατικό δυναμικό και εγκαταστάσεις, είχατε κανένα εχέγγυο ότι αυτή η αύξηση θα αποδώσει και στην επόμενη 10ετία και 20ετία; Όχι.
Ακόμα πιο σκληρά, ενδιαφερθήκατε να συνεισφέρετε στην παγκόσμια οικονομία, εσείς και όλοι οι άλλοι κλάδοι της παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων και των τραπεζών, έτσι ώστε να βελτιώσετε το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν όλο και περισσότερα τα αγαθά; Όχι.
Το μόνο που ενδιαφέρει και ενδιέφερε όλη αυτή τη γραμμή παραγωγής ήταν και είναι ένα: Πώς θα κερδίσει.
Να με συμπαθά ο αναγνώστης για τη χυδαιότητα, αλλά με κλανιές δεν βάφονται αβγά. Και, ατυχώς, αυτός είναι ο τρόπος που είναι δομημένη η παγκόσμια οικονομία, η παγκόσμια κοινωνία και η παγκόσμια νοοτροπία: Να παράγουμε όχι τα αναγκαία για να ζούμε και να ζούμε όλο και καλύτερα, αλλά να ζούμε για να παράγουμε.
Η σημερινή κρίση, που προέρχεται από την εγκληματική επιπολαιότητα αυτού ακριβώς του συστήματος της άκριτης κατανάλωσης, είναι το καμπανάκι της αφύπνισης για όσους ακόμα ονειρεύονται το χάρτινο πύργο των επιθυμιών τους.
Η παγκόσμια οικονομία και κοινωνία, που βασίζεται στο δυτικό πρότυπο της διαρκούς αγοράς, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει ανάγκη για αγορά είναι σε τραγικά λάθος δρόμο.
Στο τέλος του οποίου ο πωλών επί πιστώσει περιμένει στην ίδια ακριβώς στάση και θέση με την παλιά λιθογραφία.
Απελπισμένος και ρακένδυτος.
Αλλά και σ' αυτό οι πολίτες έχουν το μερίδιο της προσωπικής τους ευθύνης.

ΥΓ Τεράστιες εκτάσεις ζούγκλας της Ινδίας και της Νοτιοανατολικής Ασίας αποψιλώνονται και όλο το ζωικό τους βασίλειο εξοντώνεται για να φυτευτούν φοίνικες ειδικής ποικιλίας, από τους οποίους η σύγχρονη βιομηχανία θα πάρει το φοινικέλαιο για να φτιάξει σοκολάτες. Ώστε, με τη διόγκωση της απόστασης μεταξύ δέρματος και κρέατος, λόγω λίπους, να αποδειχθεί, ότι ο άνθρωπος δεν ανήκει απλώς στα παχύδερμα. Αλλά, είναι και το μόνο απ' αυτά, που είναι σαρκοβόρο.

http://www.enet.gr/online/online_fpage_text/id=91616436,55380372,69574420