Τέλος χρόνου

Μια από τις πιο πολυσυζητημένες προφητείες της Ιστορίας ανήκει φυσικά στον Tomas Watson της ΙΒΜ, ο οποίος το 1943 είχε πει ότι υπάρχει μια αγορά παγκοσμίως για το πολύ πέντε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Το πόσο σωστός αποδείχτηκε μπορεί να το εκτιμήσει σήμερα και ένα σχολιαρόπαιδο. Και δεν ήταν ο μόνος μεγάλος της Ιστορίας που έπεσε πανηγυρικά έξω. Το να κάνεις προβλέψεις είναι κάτι δύσκολο και ενέχει αποδεδειγμένα κινδύνους. Ειδικά όταν οι προβλέψεις σου αφορούν τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων και μπορούν να προκαλέσουν από μαζική παράκρουση μέχρι οικονομικές καταστροφές ανυπολόγιστης έκτασης.
Προβλέψεις για το μέλλον του πλανήτη έχουν γίνει πολλές και τις έχουμε ακούσει όλοι, όσο και αν ξεχνάμε συγκεκριμένους αριθμούς. Συχνά είναι ζοφερές αλλά προτιμάμε να τις ξεχνάμε. Κάποιοι μάλιστα λένε ότι τις έχουν «μπουχτίσει» κιόλας. Εντάξει, έχουμε ακούσει για την τρύπα του όζοντος, το «φαινόμενο του θερμοκηπίου», την εξαφάνιση των ψαριών από τις θάλασσες, το λιώσιμο των πάγων και την άνοδο της στάθμης των θαλασσών, την ερημοποίηση και τη λειψυδρία, αλλά μας παρηγορεί ότι αυτό θα συμβεί σε μερικές δεκαετίες.
Ωστόσο, όσο περνά ο καιρός ο αριθμός των δεκαετιών που μας δίνονται ως διορία να αλλάξουμε κάτι ολοένα και λιγοστεύει. Μέχρι το 2003 οι επιστήμονες έλεγαν ότι η θερμοκρασία στη Γη θα ανέβει έως τα τέλη του αιώνα κατά 3 βαθμούς Κελσίου. Από τότε και στο εξής θεωρούν πολύ πιθανότερους τους δέκα βαθμούς. Τι λένε όλα αυτά; Ότι ο χρόνος μας τελειώνει.
Η Γαλλίδα Ζενεβιέβ Φερόν μάζεψε πολλές από αυτές τις προβλέψεις ως κομμάτια ενός θλιμμένου παζλ και τα έκανε βιβλίο. Ο τίτλος εύγλωττος: «Το οικολογικό κραχ του 2030». Σίγουρα δεν είναι το ιδανικό ανάγνωσμα για ανέμελες πασχαλινές διακοπές. Αλλά είναι ένα ρεαλιστικό σενάριο πλέον, που είναι εγκληματικός στρουθοκαμηλισμός να αγνοούμε. Εκατό λοιπόν χρόνια μετά το μεγάλο οικονομικό κραχ, η ανθρωπότητα πρέπει να ετοιμάζεται για μια πολύ μεγαλύτερης έκτασης κατάρρευση δογμάτων και θεωρημάτων.
Ας μην αγνοούμε ότι και η Εθνική Ακαδημία των Επιστημών στις ΗΠΑ είχε αποφασίσει να χτυπήσει το καμπανάκι της το 2002, όταν μας προειδοποίησε ότι οι κλιματικές αλλαγές δεν συντελούνται γραμμικά, αφού ο ρυθμός τους μπορεί να επιταχυνθεί δραματικά από τις προηγούμενες αλλαγές και με την υπέρβαση συγκεκριμένων κομβικών σημείων.
Με βάση την παρατήρηση των δεδομένων η Ακαδημία προειδοποιούσε ότι «οι προβλεπόμενες αλλαγές δεν θα συντελεστούν σταδιακά και αναλογικά με την άνοδο της συγκέντρωσης αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα αλλά με απότομα και μεγάλης διάρκειας συστημικά άλματα, που θα επηρεάσουν μεγάλες περιοχές
ή και ολόκληρες ηπείρους».
Από την άλλη, κάθε πρόβλεψη βασίζεται σε σταθερές. Όμως η σταθερά αλλάζει δυσκολεύοντας την πρόβλεψη. Είναι σαν να λες ότι αν πλημμυρίσει η αυλή μου θα ανοίξω μια τρύπα στο μαντρότοιχό μου και τα νερά θα φύγουν στο διπλανό αδειανό κτήμα, χωρίς να έχεις σκεφτεί ότι ενδεχομένως να είναι και αυτό πλημμυρισμένο. Μιλούν οι επιστήμονες για πάνω από 100 εκατομμύρια πιθανούς πρόσφυγες των οικολογικών καταστροφών των επόμενων δεκαετιών αλλά δεν μπορούν να συνυπολογίσουν τις συνέπειες μιας τέτοιας καταστροφής που θα προκαλέσουν οι μαζικές μετακινήσεις απελπισμένων ανθρώπων. Κοινωνικές, οικονομικές αλλά και οικολογικές…
Η οικολογική ισορροπία, την οποία εμείς γνωρίζουμε, απολαμβάνουμε και θεωρούμε δεδομένη, είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που κράτησε πολλά εκατομμύρια χρόνια και οτιδήποτε την ανατρέπει δεν μπορεί να διορθωθεί μέσα στον ίδιο χρόνο που καταστράφηκε. Πολλές φορές μάλιστα δεν γίνεται να διορθωθεί καν.
Τα οικοσυστήματα στηρίζονται σε τέτοιες ισορροπίες αλληλεξάρτησης που όμως τις ανακαλύπτουμε συνήθως όταν η ζημιά έχει γίνει. Ξέραμε, ας πούμε, ότι το όζον φιλτράρει τις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου που είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο αλλά αργότερα μετρήσαμε ότι καταστρέφουν και το πλαγκτόν της θάλασσας και σκοτώνουν το θαλάσσιο πλούτο. Είδαμε ότι επηρεάζουν φυτά και βλάστηση φτάνοντας μέχρι του σημείου να μεταλλάξουν και το γενετικό τους υλικό, το οποίο όμως αποτελεί συστατικό στοιχείο και της δικής μας διατροφικής αλυσίδας. Η απαγκίστρωση από το «φονταμενταλισμό της αγοράς» είναι προϋπόθεση για να σκεφτούμε εναλλακτικά σενάρια για το μέλλον του πλανήτη. Αν δεν ξεπεράσουμε αυτή τη λογική, όλες οι προσπάθειες θα παραμένουν ημιτελείς και αναποτελεσματικές. Ας το δούμε κάπως διαφορετικά. Αυτή τη στιγμή η Γη διαθέτει μόλις 1,5 εκτάριο καλλιεργήσιμης γης για τον κάθε κάτοικό της. Με βάση τις διατροφικές μας συνήθειες στη Δυτική Ευρώπη ή στις ΗΠΑ θα μας χρειάζονταν 2,3 εκτάρια, έχουν υπολογίσει οι επιστήμονες.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι αφενός τώρα καταπατούμε τη γη κάποιων άλλων και ότι αν οι άλλοι θελήσουν να ζήσουν σαν εμάς η Γη δεν θα μας χωράει πλέον. Η Φερόν το λέει ακόμα πιο χοντρά, αφού μιλάει για πέντε…πλανήτες που θα μας χρειάζονταν αν ζούσαμε όλοι σαν τις ΗΠΑ. Το δυσκολότερο σημείο για να επιτύχουμε την αναστροφή μιας πορείας προς το πουθενά θα είναι να πείσουμε τους άλλους να αποφύγουν τα δικά μας λάθη. Που όμως δεν τα βλέπουν απαραίτητα ως τέτοια.
Ο Γκάντι είχε προβλέψει βέβαια το 1908 ότι αν η Ινδία θελήσει να ακολουθήσει τον τρόπο ζωής των Βρετανών αυτό θα είναι η καταστροφή της. Σήμερα όχι μόνο η Κίνα και η Ινδία, αλλά και πολλές ακόμα «υποανάπτυκτες» χώρες προσπαθούν να ακολουθήσουν και να φτάσουν όσο το δυνατό γρηγορότερα το δυτικό μοντέλο. Αν οι Κινέζοι αποφασίσουν ότι θέλουν να έχουν κι αυτοί μια αντιστοιχία κατοίκων-αυτοκινήτων ανάλογη της δικής μας δεν θα έφτανε ούτε το πετρέλαιο ούτε ο χάλυβας του πλανήτη για να χορτάσει αυτή τους την καταναλωτική «επιθυμία».
Το χειρότερο από όλα είναι ότι, όπως επισημαίνουν πολλοί επιστήμονες, είναι αδύνατο να κάνεις απόλυτα σωστές προβλέψεις. Η πραγματικότητα θα είναι σίγουρα αρκετά διαφορετική.
Το ζήτημα είναι ότι δεν μπορείς να αποκλείσεις το ενδεχόμενο ότι θα είναι και αρκετά πιο τραγική. Τι μας μένει λοιπόν; Να περιμένουμε τη μοίρα μας όπως ισχυρίζονταν κάποιοι στη δεκαετία του ‘90, ελπίζοντας ότι ο πλανήτης θα βρει τρόπο από μόνος του να αντισταθμίσει τα δικά μας σφάλματα; Να περιοριστούμε στην απάθεια και την καταστροφολογία που αρέσκονται να σερβίρουν ελληνικά μέσα ενημέρωσης συνήθως αποσπασματικά και ελλείψει άλλων θεμάτων;
«Καλό είναι να τρομοκρατείτε και καμιά φορά τον κόσμο», μας είχε πει κάποτε ένας επιστήμονας στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού συνεδρίου όπου ερευνητές και δημοσιογράφοι συζήτησαν από κοινού το πρόβλημα. «Αλλά να του προτείνετε και συστηματικά εναλλακτικές λύσεις, βοηθώντας να μετατρέψει το φόβο σε δράση», ήταν η άποψή του. Συστηματική παρατήρηση και δράση είναι η μόνη συνταγή, όπως επιμένουν λοιπόν οι πιο ψύχραιμοι. Και προπαντός περισσότερος σεβασμός στους κανόνες ισορροπίας της φύσης.
Στην Ελλάδα της καμένης Πάρνηθας και της Πελοποννήσου, του εξασθενούντος χρωμίου και του μολυσμένου υδροφόρου ορίζοντα, του ξεχασμένου στο βυθό «Sea Diamond», των προστίμων για τις χωματερές και της προσκόλλησης στο λιγνίτη, υπάρχουν δυστυχώς περιοχές όπου η οικολογική χρεοκοπία δεν είναι απλά στο κατώφλι, χτυπώντας μας την πόρτα. Έχει μπει στο σαλόνι μας και έχει στρογγυλοκαθίσει αναπαυτικά στον καναπέ μας. Τρώει πατατάκια ψημένα, όχι τηγανισμένα, κάνει ζάπινγκ με το τηλεκοντρόλ στο αριστερό χέρι και ψηφίζει νικητές στα reality shows με το κινητό στο δεξί.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ (review) 12/4/08